Mira Żelechower-Aleksiun

Mira Żelechower-Aleksiun urodziła się w 1941 r. w miejscowości Millerowo, niedaleko Rostowa na Ukrainie. W 1939 r. jej rodzice uciekli z Polski na Ukrainę. Nigdy nie poznała swojego ojca, ponieważ został zabity przez nazistów, gdy miała zaledwie dwa miesiące. Po wojnie matka Miry wróciła z nią do Polski i zamieszkała we Wrocławiu. W 1966 roku Mira ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych, na Wydziale Malarstwa Architektonicznego we Wrocławiu, uzyskując tytuł magistra sztuki.

Bardzo istotnym momentem w życiu i sztuce artystki stał się jej wyjazd do Izraela w 1987 r. Podczas wizyty w Ziemi Świętej Mira poczuła, że weszła do Księgi. Psalmy niemalże zmaterializowały się dla niej. Miała szczęście odwiedzić Synaj – miejsce, w którym uważa się, że Mojżesz otrzymał całą Torę. To właśnie tam „doświadczyła bliskości Centrum, Obecności”. To spotkanie stało się dla niej źródłem odnowionej energii i w rezultacie Mira odzyskała swoją żydowską tożsamość. W okresie stanu wojennego w Polsce aktywnie działała w ruchu kultury niezależnej. Z pasją kontynuuje swoją działalność poza malarstwem, działając przede wszystkim na rzecz pojednania chrześcijan i Żydów.

Cykl obrazów Kalendarz Pamięci

wg Brunona Schulza

Cykl obrazów Kalendarz Pamięci wg Brunona Schulza jest moim hołdem dla artysty i całego pokolenia Żydów zamordowanego w Holokauście, w tym dla mego Ojca Szlomo Janklewicza.

Inspiracją do pracy nad tym cyklem stała się współpraca w roku 2007 z Double Edge Theater z Ashfield koło Bostonu nad sztuką Republic of Dreams wg tekstów B. Schulza. Przy tej okazji natrafiłam na esej Jorg’a Schulte Wielka kronika Kalendarza. Zauważa on, że 13 opowiadań trzech części Traktatu o Manekinach to zaszyfrowany kalendarz żydowski.

W opowiadaniach Schulza nie mamy do czynienia z jednoznaczną wykładnią, ale poszłam tym tropem i malowałam kolejne karty kalendarza, szukając znaków ukrytych miesięcy. Fragmenty tych tekstów wpisywałam w obraz. W obrazach – rysunkach Schulza na nowo zadziwiło mnie jak bardzo wizje Schulza antycypują ponury czas Zagłady. Użyłam fragmentów jego grafik jako cytatów w swoich obrazach. Wplotłam je w tematy związane z czytaniami Tory przypadającymi na odpowiedni czas.

Jak wiadomo kalendarz hebrajski oparty jest na systemie lunarnym i w roku przestępnym składa się z 13 miesięcy. Wprawdzie w tradycji żydowskiej istnieją cztery momenty, które można uznać za początek roku, ale moje strony ułożyłam według kolejności najogólniej przyjętej, gdzie rok zaczyna się od Rosz ha Szana – Głowa Roku. *Head of the Year. To zazwyczaj wypada około połowy września. Koncepcja ukrytego kalendarza może być podważana, ale dla mnie stała się ekscytującą inspiracją, by stworzyć obrazy – karty kalendarza, które karmią się obrazami i tekstami Brunona Schulza. Malując te obrazy mogłam wyrzucać z siebie żal i ból przemieniając je we współczucie.

Bruno Schulz

(12 lipca 1892 – 19 listopada 1942) – polski pisarz, artysta plastyk, krytyk literacki i nauczyciel sztuki, urodzony w rodzinie żydowskiej, uważany za jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy metafizycznych XX wieku. Schulz urodził się w Drohobyczu, na terenie Galicji należącej wówczas do Austro-Węgier i tam spędził większość życia. Zginął z rąk niemieckiego nazistowskiego oficera. Do jego opublikowanych dzieł należą: Sklepy cynamonowe (Sklepy Cynamonowe) z 1934 roku. W krajach anglojęzycznych ukazuje się najczęściej pod tytułem The Street of Crocodiles, który pochodzi od jednego z rozdziałów książki. Po Sklepach Cynamonowych ukazało się trzy lata później Sanatorium Pod Klepsydrą. Pierwotne publikacje były ilustrowane przez Schulza, w późniejszych wydaniach ilustracje te były jednak często pomijane lub źle reprodukowane. W 1936 pomagał narzeczonej Józefinie Szelińskiej tłumaczyć na język polski Proces Franza Kafki. W 1938 roku otrzymał prestiżową nagrodę Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury.

1. Tishri

Ten miesiąc jest pasmem ważnych wydarzeń w kalendarzu Żydowskim; pierwszy i drugi dzień miesiąca Tishri to Rosh ha Shana – Nowy Rok. Zaczyna się około połowy września. Po nich  następuje  Dziesięć Dni Pokuty „Ten Days of atonement”, a potem Dzień Pojednania ” Day of Reconciliation” – Yom Kipur. W następnych dniach mamy Sukot i na koniec Hoshana Raba i Shmini Aceret (ósmy dzień Sukot).

Znakiem zodiaku na ten miesiąc jest Waga.

Jest to okres w którym zgodnie z tradycją Żydowską człowiek podlega osądowi, a więc waga jest adekwatnym znakiem ważą się na niej nasze uczynki.

Na moim obrazie ręka trzyma grono święcących kul i nieco ukrytą wagę. Te kule to sefiroty – dziesięć emanacji, poziomów rzeczywistości, aspektów Boga. Scena u podnóża góry – przechadzające się kobiety są cytatem z grafiki Brunona Schulza Undula w nocy z 1920r, a tekst można przypisać drugiemu opowiadaniu ze Sklepów Cynamonowych. Opowiadania te nie opisują wydarzeń, mają płynne granice ale można odnaleźć wyraźne wskazówki, które tworzą klimat i wiążą się z miesiącem Tishri nazywając go Miesiącem Wielkiego Sezonu, a Ojciec jest tu postacią, która kojarzyć się musi z Mojżeszem gromiącym lud za grzech złotego cielca.

2. Cheshwan – Marcheshwan

Nazwa tego miesiąca w swoim pełnym brzmieniu to marcheshwan, a jego pierwsza część – mar, znaczy gorzki. Gorycz wynika z tego, że to miesiąc bez żadnych świąt.

Znakiem zodiaku jest skorpion, a czytania z Księgi Genesis, czyli Bereszit Book of Genesis, the first book of the Jewish Torah. Dlatego na stopniach pojawiają się obrazy dotyczące kolejnych tematów tej części Tory: jest aluzja do potopu – Noach, wyjścia Abrama z Ur – Lech Lecha, następna – Vajera z Abrahamem goszczącym trzech aniołów.

Ogólna idea kompozycji wszystkich obrazów z użyciem schodów, stopni daje mi możliwość pokazywania symultanicznie kolejnych rozdziałów z Tory czytanych w danym miesiącu.
Mężczyzna w oknie z psem to cytat z Brunona Schulza. Opowiadanie Nawiedzenie dotyczy miesięcy jesiennych i pozwala przypisać ten rozdział opowiadań Schulza miesiącowi jesiennemu – Cheshwan, który przypada na połowę października i początek listopada. Zdania z tego opowiadania wpisałam więc w ten obraz.

3. Kislew

Kislew jest trzecim miesiącem od Nowego Roku kalendarza księżycowego. To zwykle listopad, początek grudnia, a znakiem zodiaku jest Strzelec. Namalowałam w tej roli kobietę zwycięską i bez kompleksów. Jest ona opozycją wobec kobiety wyjętej z grafiki Schulza Procesja. Wokół nagiej kobiety z tej grafiki na moim obrazie wyrosło płonące miasto na które schodzą anioły ze snu Jakuba. To sen, w którym Jakub otrzymuje obietnicę, że ziemię na której ułożył się do snu, Bóg da jemu i jego potomstwu, a potomstwo będzie liczne jak proch ziemi. Bóg mówi mu: ja jestem z tobą i będę cię strzegł wszędzie dokąd pójdziesz Gen. (28;15). Ta obietnica brzmi jak paradoks w kontekście Zagłady, ale też może być podstawą nadziei. Tekst, który wpisuję w ten obraz jest cytatem z opowiadania Ptaki i jest w nich mowa o jesieni, o głębi zimowych, żółtych nocy.

Poniżej drabiny z Jakubowego snu, ilustracja następnego rozdziału Księgi Genesis. Czytamy o spotkaniu Jakuba z aniołem i o ich walce do białego rana. W wyniku tego zmagania Jakub otrzymuje imię Izrael.

4. Tewet

Zwykle zaczyna się w drugiej połowie grudnia. Znakiem zodiaku jest Koziorożec. Na szczycie schodów osiem płomyków Chanuki. To święto  zwykle wypada w pierwszych dniach Tewet. Ostatniego dnia z ośmiu dni Chanuki modlitwa iskor /Yizkor/ to modlitwa za umarłych. Na obrazie cytat ze znanego zdjęcia; dzieci w transporcie do obozu zagłady. Dziesiątego dnia tego miesiąca przypada post z powodu rocznicy oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków i zburzenia Pierwszej Świątyni. Tu już nie umieszczałam aluzji do rozdziałów Tory choć jeszcze czytany jest dalszy, fascynujący ciąg historii Józefa. W tym miesiącu zaczyna się czytanie następnej Księgi Exodus -Shemot stąd Mojżesz przed gorejącym krzewem. Na dole obrazu namalowałam muzykujących aktorów teatru Double Edge, z którymi pracowałam nad tekstami Schulza. Budowali we mnie nadzieję, że sztuka ma moc oczyszczającą, buduje Dobro. Obok karuzela. Może to ta karuzela, która wirowała za murem getta warszawskiego. Miesiącowi temu można przypisać tekst ze Sklepów Cynamonowych.