W Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu w dniach 23-27 września 2024 roku odbyły się
 X Międzynarodowe Warsztaty Oficerów pod nazwą ZEBIS. Organizatorami tego corocznego wydarzenia są Christof Daniel, dr Kratzer Vinzenz, Böcker Julia i Kristina Tonn z Centre for Ethical Education in the Armed Forces, German War Grave Commission i Zentrum Innere Führung oraz Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu.

W wydarzeniu uczestniczyła grupa 30 oficerów z Polski, Francji i Niemiec, którzy wspólnie pochylili się nad  kwestią przemocy w Auschwitz. Głównym celem warsztatów była refleksja nad współczesnym znaczeniem obozu i jego wpływem na europejską tożsamość. Warsztaty miały też na celu budowanie wspólnej tożsamości wojskowej poprzez zrozumienie, jak  Auschwitz i przemoc, która tam się dokonała, oddziałują na różne europejskie społeczeństwa. Szczególną uwagę poświęcono kulturze pamięci o Auschwitz oraz odpowiedzialności w radzeniu sobie z przemocą, a także z jej skutkami, na które są narażeni żołnierze.

Wicedyrektor Centrum Dialogu i Modlitwy, Elżbieta Wronka powitała uczestników warsztatów, przedstawiając historię oraz misję Centrum. Podkreśliła znaczenie edukacji i dialogu w kontekście bolesnej historii, która zawiera się w dwóch słowach: Auschwitz i Birkenau. Stwierdziła, że historia powinna służyć jako lekcja dla przyszłych pokoleń. Następnie, zachęciła  przedstawicieli armii z Polski, Francji i Niemiec, do aktywnego uczestnictwa w warsztatach w nadziei, że pozwolą one nie tylko poznać przeszłość, ale  będą także wsparciem dla działań na rzecz przyszłości wolnej od okrucieństw.

Dear Sir/Madam,

It is my pleasure to welcome you to the Centre for Dialogue and Prayer in Oświęcim.

Allow me to share a few words about our institution. The Centre was established in the late 1980s by Cardinal Franciszek Macharski, the then head of the Archdiocese of Krakow.

As you have probably noticed, our Centre is located in close proximity to the former German Nazi concentration and extermination camp, Auschwitz-Birkenau. This camp, which was part of a network of camps spread across German-occupied Europe, is primarily remembered as a site of the Holocaust, where over one million Jews were murdered. However, we must not forget the 150,000 Polish prisoners, half of whom were exterminated here, as well as approximately 21,000 Sinti and Roma and 15,000 Soviet prisoners who also lost their lives in the camp.

The main aim of our institution is to serve as a platform for education, dialogue, discussion, and the exchange of ideas among individuals from various national and cultural backgrounds.

Each year, we welcome numerous groups of people of all ages. They come here, I believe, for the same reason as you: to learn about the painful history encapsulated in the names of Auschwitz and Birkenau.

Those who visit Auschwitz and then Birkenau often find themselves deeply moved, sometimes even speechless. Many struggle to comprehend how such an unspeakably cruel and violent reality was possible—a reality some witnesses have referred to as a „hell on earth.”

Here at the Centre for Dialogue and Prayer, we always welcome our visitors with respect, and we hope that the evil that took place in Auschwitz and Birkenau will not be forgotten. We strive to ensure that this painful history serves as a lesson for present and future generations, especially for those who bear the responsibility for shaping the future of our world.

Being here in Oświęcim, a town that has been fostering a culture of memory for more than 30 years—with our Centre as part of that mission—we must remember that evil cannot have the last word.

Ladies and gentlemen, esteemed representatives of the Polish, French, and German armies, I trust that this year’s workshop, as well as the time spent together here at the Centre for Dialogue and Prayer in Oświęcim, will equip you to face the burden of that unprecedented and inexplicable violence, while also providing you with the arguments to counter any actions that might lead to such atrocities in the future.

Thus, I encourage you to take full advantage of the lectures, presentations, and meetings available during your stay.

May this experience be as fruitful as possible, and I hope that it will lead to tangible results in your work.

Thank you

Tłumaczenie powitania:

Szanowni Państwo,

Z przyjemnością witam Państwa w Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu.

Pozwólcie, że podzielę się kilkoma słowami na temat naszej instytucji. Centrum zostało założone pod koniec lat 80. XX wieku przez kardynała Franciszka Macharskiego, ówczesnego metropolitę krakowskiego.

Jak zapewne zauważyliście, nasze Centrum znajduje się w bliskiej odległości od byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Ten obóz, który był częścią sieci obozów rozciągniętych po terenach okupowanych przez Niemców, jest głównie zapamiętany jako miejsce Holokaustu, w którym zamordowano ponad milion Żydów. Jednak nie możemy zapominać o 150 000 polskich więźniach, z których połowa zginęła tutaj, a także o około 21 000 Sinti i Romów oraz 15 000 więźniach radzieckich, którzy również stracili życie w Auschwitz.

Głównym celem naszej instytucji jest służenie jako platforma do edukacji, dialogu, dyskusji oraz wymiany myśli między ludźmi wywodzącymi się różnych narodów i kultur.

Każdego roku witamy liczne grupy odwiedzających. Przyjeżdżają tutaj, wierzę, z tym samym powodem co Państwo: aby poznać bolesną historię związaną z nazwami Auschwitz i Birkenau.

Osoby odwiedzające Auschwitz, a następnie Birkenau, często czują się głęboko poruszone. Wiele z nich zmaga się z próbą zrozumienia, jak mogła się zdarzyć tak niewyobrażalnie okrutna i brutalna rzeczywistość — rzeczywistość, którą niektórzy świadkowie określili jako „piekło na ziemi”.

Tutaj, w Centrum Dialogu i Modlitwy, zawsze z szacunkiem witamy naszych gości i mamy nadzieję, że zło, które miało miejsce w Auschwitz i Birkenau, nie zostanie zapomniane. Staramy się zapewnić, aby ta bolesna historia stała się lekcją dla obecnych i przyszłych pokoleń, zwłaszcza dla tych, którzy ponoszą odpowiedzialność za kształtowanie przyszłości naszego świata.

Będąc tutaj w Oświęcimiu, mieście, które od ponad 30 lat pielęgnuje kulturę pamięci — z naszym Centrum jako częścią tej misji — musimy pamiętać, że zło nie może mieć ostatniego słowa.

Szanowni Państwo, szanowani przedstawiciele armii polskiej, francuskiej i niemieckiej, ufam, że tegoroczne warsztaty, a także czas spędzony wspólnie tutaj, w Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu, wyposażą Was w umiejętności, które pozwolą zmierzyć się z ciężarem tego bezprecedensowego i niewytłumaczalnego okrucieństwa, a także dostarczą argumentów do przeciwdziałania wszelkim działaniom, które mogą prowadzić do takich zbrodni w przyszłości.

Zachęcam więc do pełnego korzystania z wykładów, prezentacji i spotkań dostępnych podczas Waszego pobytu.

Niech to doświadczenie będzie jak najbardziej owocne i mam nadzieję, przyczyni się do konkretnych rezultatów w Waszej pracy.

Uczestnicy warsztatów zwiedzili Auschwitz I (obóz główny), a także obóz Auschwitz-Birkenau w Brzezince (Auschwitz II). Wizyta w miejscu pamięci została poprzedzona wykładem Andrzeja Kacorzyka, dyrektora Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście (MCAiH). Pokreślił on, że Auschwitz stanowi międzynarodowe wyzwanie oraz zaznaczył, że „Auschwitz to nie tylko Holokaust a Holokaust to nie tylko Auschwitz”.  Wskazał na złożoność zarówno historii obozu, jak i Holokaustu jako całości.

„Auschwitz to nie tylko Holokaust” – pomimo że Auschwitz-Birkenau jest symbolem Holokaustu i zagłady więźniów różnych narodowości i kultur, warto zwrócić uwagę na wielofunkcyjność i złożoność tego miejsca, gdyż nie był to jedyny cel istnienia tego obozu. Auschwitz pełnił też funkcję obozu pracy przymusowej, a nie tylko ośrodka masowej zagłady. Osiągnęło to tak ogromną skalę, że każdy kraj Europy znalazłby tam kawałek swojej historii, a dla Polaków Auschwitz to jeden z największych cmentarzy drugiej wojny światowej.

„Holokaust to nie tylko Auschwitz” – Holokaust obejmował o wiele szerszy zakres działań ludobójczych, nie ograniczając się wyłącznie do obozu Auschwitz. Zagłada Żydów i innych mniejszości odbywała się w wielu innych miejscach, takich jak Treblinka, Sobibór, Majdanek czy Bełżec. W skrócie, to stwierdzenie przypomina o wielowymiarowości obu pojęć: Auschwitz nie można sprowadzać tylko do Holokaustu, a Holokaustu nie można ograniczać tylko do Auschwitz.

Andrzej Kacorzyk wspominał też o obecnej działalności Muzeum,  wolontariuszach pracujących na rzecz Muzeum, o spotkaniach z byłymi więźniami oraz o ich przesłaniu. Zwrócił również uwagę na znaczenie działalności edukacyjnej, której celem jest m.in. uświadomienie społeczeństwu, jak doszło do tych tragicznych wydarzeń. Dyrektor MCAiH przestrzegał przed obojętnością wobec zła, podkreślając, że może ona prowadzić do poważnych negatywnych skutków. Zaznaczył, że musimy nauczyć się reagować, gdy komuś dzieje się krzywda, oraz przypomniał, że nauka o Auschwitz to nie tylko przyswajanie dat i faktów, ale także wyciąganie właściwych wniosków z tej historii.

Wizyta w miejscu pamięci miała na celu nie tylko zapoznanie oficerów z historycznym znaczeniem obozu, ale także ukazanie etycznych konsekwencji wynikających z konfrontacji
z popełnionymi tam zbrodniami.

Żołnierze mieli również okazję zwiedzić wystawę Mariana Kołodzieja w Harmężach, jednego
z pierwszych więźniów obozu. Wystawa „Klisze pamięci. Labirynty” poprzez rysunek ukazuje niewypowiedziany ogrom cierpienia więźniów. Przedstawia artystyczną interpretację gehenny obozowej, jednocześnie ukazując heroiczne zwycięstwo, jakie św. o. Maksymilian Maria Kolbe osiągnął w obozie.

Podczas warsztatów oficerowie mieli możliwość wysłuchania świadectw
i prowadzenia dyskusji z Byłymi Więźniami obozu – Zdzisławą Włodarczyk oraz Grzegorzem Tomaszewskim. Zdzisława Włodarczyk została zatrzymana w trakcie masowych aresztowań po wybuchu Powstania Warszawskiego w 1944 roku oraz deportowana do Auschwitz wraz z rodzicami
i młodszym bratem. Grzegorz Tomaszewski (Grisza Żukow), gdy był jeszcze dzieckiem został deportowany do Auschwitz w 1943 roku z transportem białoruskich ludzi. Stracił tam dużą część swojej rodziny. Oboje Ocalali opowiadali o swojej trudnej przeszłości oraz o skutkach jakie niosą za sobą wojny i ideologie, które dehumanizują ludzi. Spotkania te skłaniały do refleksji oraz były okazją do poznania ostatnich Ocalałych.

Podczas warsztatów podjęto również próbę odpowiedzi na pytanie o odpowiedzialność żołnierzy wobec przemocy. Psycholog Babette Kleinwächter-Wagner z Federalnej Akademii Edukacji
i Szkolenia w Bundeshwrze, skupiła się na trwałym wpływie traumatyzacji, natomiast Dr Sara Berger
z Instytutu Fritza Bauera z Frankfurtu prowadziła rozmowy z uczestnikami na temat doświadczeń sprawców i ocalałych.

Należy pamiętać, iż przemoc dokonana w Auschwitz oddziałuje na europejskie społeczeństwa do dzisiejszego dnia. Auschwitz i pamięć o nim jest postrzegana różnorodnie przez kraje. Wykład dr. Roberta Żurka, dyrektora Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego, miał na celu analizę radzenia sobie z różnicami w postrzeganiu obozowej zbrodni przez Niemcy, Francję i Polskę, jak również wynikających z tego napięć. Trzeba zaznaczyć, że Auschwitz w Niemczech jest symbolem winy i odpowiedzialności. W Polsce stanowi symbol okrutnego cierpienia, okupacji, jak również żydowskiego ucisku. We Francji natomiast stanowi element pamięci o deportacjach i walki z reżimem. Pomimo różnic w postrzeganiu historii, prelegenci podkreślili, że Europa musi zmierzyć się z różnymi formami pamięci, a otwarty dialog prowadzi do znalezienia wspólnych wartości i tożsamości.

W ostatnim dniu żołnierze oddali hołd Poległym w Auschwitz, podczas ceremonii upamiętnienia w byłym obozie. Oficerom towarzyszyły chwile ciszy i refleksji.

Warsztaty ukazują, że pomimo bolesnych ran z przeszłości istnieje szansa na wspólne pojednanie i pokój w powojennej Europie. Ta współpracach, kiedyś wrogich sobie krajów, takich jak Niemcy, Francja i Polska ukazuje, że nie istnieją trwałe bariery dzielące narody. Jest nadzieją na lepszą przyszłość Europy i świata bez wojen.